Köprüler
Malabadi Köprüsü
Diyarbakır-Batman arasında Batman Çayı üzerinde yer almaktadır. Tarihi köprünün üzerindeki kitabeden anlaşıldığı üzere 1147-1148 tarihinde Artukoğullarından Timurtaş tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Plan itibariyle farklı uzunluklarda, kırık hatlar halinde, doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Üstü eğimli, merkezi tek açıklıklı olan köprü üç bölümden oluşur. Ana yapı malzemesi sarı kalker taştır. Köprü kemerinin her iki yanında kışın soğuğundan ve yazın sıcağından korunmak ve köprünün güvenliğini sağlamak için iki oda bulunmaktadır. Köprü sadece geçiş amaçlı değil konaklama amaçlı eşi benzeri olmayan, abidevi bir yapıdır. Kemerin her iki yanında, iç tarafta kervan ve yolcular tarafından, özellikle kışın zorlu günlerinde barınak olarak kullanılan iki oda bulunmaktadır. Köprü nöbetçileri tarafından da kullanılan bu odaları daha önceleri dehlizlerle yolun dipleri ile bağlantılı olduğu, gelen kervanların ayak seslerinin bu dehlizler vasıtası ile daha uzaklarda iken duyulduğu söylenir. Odaların tavanı yüksek ve tuğla örtülüdür. Pencereleri geniş, büyüktür. Evliya Çelebi köprüyü şu şekilde tanıtmaktadır: “Köprünün iki tarafında kale kapı-ları gibi demir kapıları vardır. Bu kapıların içinde, sağ ve solda köprünün temeli beraberliğinde, kemerin altında hanlar vardır ki gelip geçen, sağdan ve soldan geldikleri vakit misafir olurlar. Köprünün kemeri altında birçok odalar vardır. Demir pencereler şahneşinlerine misafirler oturup, kemerin karşı tarafındaki adamlarla kimi sohbet eder, kimi ağ ve oltalarla balık avlarlar. Bu köprünün sağ ve solunda da nice pencereli odalar vardır. Köprünün sağ ve solundaki bütün korkuluklar Nehcivan çeliğindendir. Ama demirci ustası da var kudretini sarf ederek bir türlü sanatlı kafesli korkuluklar yapmış ve doğrusu elinin ustalığını göstermiştir. Doğrusu, üstad mühendis var kuvvetini sarf ederek bu köprüde öyle sanatlar göstermiştir ki, bu işçiliği geçmiş mimarlardan hiç birisi göstermemiştir” ifade etmiştir. 1940 yılında Diyarbakır’a gelen Albert Gabriel ise gördüğü köprü karşısında hayranlıkla “Modern statik hesabın olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir hesap hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya’nın kubbesi bu köprünün altına rahatlıkla girer”. Malabadi Köprüsü içindeki odacıklar, helâ ve çeşitli kabartma figürleriyle diğer Diyarbakır Köprülerinden ayrılmaktadır. Batman Suyu’nu aşmak için yapılan bu köprü, sadece geçiş amaçlı değil, aynı zamanda bu yol üzerinde seyahat eden yolcuların dinlenebilecekleri ya da konaklayabilecekleri bir yapıdır.
İLGİLİ RESİMLER
-
On Gözlü Köprü (Dicle Köprüsü)
On Gözlü Köprü, Dicle Köprüsü, Silvan Köprüsü ve Mervani Köprüsü olarak dört ayrı isimle bilinen ihtişamlı köprü, Mardin Kapısının 3.km batısında yer almaktadır. Köprünün tarihçesi hakkında bazı kaynaklarda 6.yüzyılda I.Anastasias Döneminde yapıldığı bilgisine ulaşılmaktadır. Köprü zaman içerisinde şehri kuşatan kuvvetler tarafından yıktırılmış, daha sonradan yeniden onarılmıştır. Şehrin son defa Bizans İmparatoru Juannes Tzimisces tarafından 974 yılında kuşatılması sırasında yıktırıldığı bilinmektedir. Daha sonra Emevi Halifesi Hişam Döneminde Köprünün onarım görmüştür. Köprünün güneybatı bölümünde ilk üç gözdeyer alan kitabeye göre köprü, 1065-1067 yıllarında Mervaniler tarafından Nizamüddin Nasr döneminde yapıldığını diğer kısımlarının da onarıldı-ğı anlaşılmaktadır. Köprünün günümüze kadar gelen son yapım ve onarımı, Mervanoğlu Nizamüddevle Nasr’ın buyruğu üzerine, 1065-67 tarihlerinde yapılmıştır. Köprünün çokça yıkılmış ve onarılmış olduğu düşünülerek köprü zemininde antik döneme ait zemin kalıntılarının bulunması da muhtemeldir. Köprünün Boyu 18m. olan köprünün döşeme genişliği 7.00-8.00 metredir. Korkulukları kesme olarak hazırlanmış, yan yana dizilerek bağlanmış üçgen çatı şekilli taşlar ile örtülüdür. Yapının kitabesi, köprünün güney yüzünde ve ilk üç göz arasındadır. Köprünün kitabesinin sonunda aynı hizada bazalt taş üzerine işlenmiş, bir çerçeve içinde, sağa dönük bir arslan kabartması mevcuttur. Bu arslan figüründe ve köprü bedenindeki diğer taşlar üzerinde küçük bazı işaretlere de rastlanmaktadır. Nehir yatağının geniş olması sebebiyle köprü boyu uzun tutulmuş ve böylece düz bir döşeme oluşturulmuştur.İLGİLİ RESİMLER
Kara Köprü (Karasu Köprüsü)
Köprü Diyarbakır-Ergani karayolunda deve geçidi suyu üzerinde yer almaktadır. Karasu Kara Köprüsü olarak da bilinmektedir. Köprü üzerinde yapım yılını ve yaptıranını veren bir yazıt bulunmamaktadır. Tarihlendirilmesi konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Köprünün ilk kemerinin kilit taşı üzerindeki haç motifi ile, batı yönde kemer üzerindeki Bizanslılara atfedilen dikdörtgen ve kenarlarda birer üçgenle sonlandırılan kitabeliği yapıyı Bizans Dönemine tarihlendirebilmektedir. Bazı uzmanlar ise kemer biçimlerine dayanarak yapının bir Roma Dönemi eseri olduğunu belirtmiştir. Kemer üzerindeki kitabesi, kemer biçimleri ve köprüde bulunan haç motifi yapıyı Roma Dönemine tarihlendirmektedir. Uzunluğu 94 metre genişliği ise 7 metre olan yapıya bazalt taşın hâkim olduğu görülmektedir. Altı gözden oluşan köprü, güneyden antik bir yolla Diyarbakır’a bağlanmaktadır. Antik yolun taşları da köprü üzerindeki döşemenin devamını oluşturacak şekilde gözeneksiz bazalttan yapılmıştır. Yer yer kopmaların olduğu yolun devamında, Sancak Köyü’nde, küçük bir köprü daha yer almaktadır. Bulunduğu köyle aynı adı taşıyan köprünün Kara Köprü ile aynı dönemlerde yapılmış olabileceği tahmin edilmektedir.
İLGİLİ RESİMLER
Halilviran Köprüsü
Adını yakınındaki köyden alan köprü Diyarbakır’ın 20 km kadar kuzeyinde Devegeçidi Suyu üzerinde yer alan üç köprüden biridir. Kaynaklarda Artukoğulları Köprüsü ve Devegeçidi Köprüsü olarak geçmektedir. Ana malzemesi bazalt taş olan köprünün üzerindeki kitabeden anlaşıldığı üzere 1219-1220 yıllarında Artuklular döneminde yapılmıştır. Birbirine yakın ölçülerde sivri kemerlerden meydana gelen yedi gözlü köprünün üstü düzdür. Orta ayaklarda selyaranlar, üçgen prizma gövdeli, sivri külahlıdır. Üç farklı yerde üç yazıt bulunmaktadır. İki kemer arasında yer alan yazıt at nalı biçiminde düzenlenmiştir
İLGİLİ RESİMLER
Haburman Köprüsü
Çermik ilçesi, Haburman köyü civarında olan köprü Sinek Çayı üzerine kurulmuştur. Köprü üzerindeki kitabesinden anlaşıldığı üzere 1179 yılında Artuklular Döneminde yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır. Yapının ana malzemesi olarak kalker taş hâkimdir. Yanlara eğimle inen, ortadaki büyük ana kemer ile her iki yanındaki birer boşaltma gözünden oluşan yapı, üç gözlü bir köprüdür. Su üzerinde düz bir aksla devam etmeyip, boşaltma kemerinin de yer aldığı doğu kısmı kırılmaktadır. Köprünün yanlarında korkuluklar bulunmaz. Toplam uzunluğu 95,5 m, genişliği 5,5 m.dir. İki kademeli üçgen gövdeden oluşan sel yaranların üstü de aynı biçimde yükselen külahlarla tamamlanmıştır. Özenli bir taş işçiliğinin sergilendiği sel yaranların önüne yakın zamanda eklenen duvarla destek verilmiştir. Üzerinde 1927 yılında onarılmış olduğuna dair bir kitabe bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Diyarbakır Valiliğinin beraber yürüttüğü “GAP Bölgesinde Sele Maruz Kalan Alanlarda Sel Riskinin Azaltılması Hibe Programı”na Çermik Kaymakamlığı’nca başvuru yapılmış ve başvuru AB tarafından uygun görülerek köprünün restorasyonu gerçekleştirilmiştir.
İLGİLİ RESİMLER
Devegeçidi Köprüsü
Diyarbakır-Ergani yolunda deve geçidi suyu üzerinde bulunan köprünün üzerindeki kitabeden anlaşıldığı üzere 1218 yılında Artuklu hükümdarı Melik Salih Mahmut döneminde Mimar Cafer İbn Mahmud tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Ana malzemesi tamamen bazalt taş olan köprü eşit büyüklükte olamayan yedi gözden oluşmaktadır. Köprü yedi kemerli gözü ile dik köprüler grubuna girmektedir. Kemer gözlerinden yarım daireli üç kemerden sonra köprü kırılma yaparak devam etmektedir. Köprünün uzunluğu 119 m, genişliği de 6,40 m’dir. En büyük kemer açıklığı 13,70 m.’dir. Köprüde sağır sivri kemer içerisine yazılan kitabe dışında süsleme niteliği taşıyan herhangi bir unsura rastlanmamıştır. Köprünün çevresi piknik alanı olarak düzenlendiğinden köprü ulaşıma açık bir şekilde kullanılmaktadır.
